Βάτραχοι

«Βάτραχοι»

Αρχαίο Θέατρο Δίου Πιερίας 

(47o Φεστιβάλ Ολύμπου)

Κριτική Θεατρικής παράστασης 

28 Ioυλίου 2018 

Τoυ δημοσιογράφου Νίκου Κολίτση

Καρέ… του Αριστοφάνη τείνει να συμπληρώσει το 47ο Φεστιβάλ Ολύμπου, στο Αρχαίο Θέατρο Δίου Πιερίας, αυτή τη φορά με την παράσταση «Βάτραχοι», σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου, με το Fairytales να καταγράφει ένα ακόμη δείγμα οξείας καλλιτεχνικής κριτικής του μέγιστου κωμωδιογράφου, μέσω του οποίου μας άφησε παρακαταθήκη, μεταξύ άλλων, τον κανόνα των τριών μεγάλων τραγικών ποιητών. Ο ίδιος ο αρχαίος συγγραφέας, άλλωστε, θεωρεί την ποίηση και το θέατρο ως το μόνο φάρμακο για να σώσει την χώρα από την παρακμή και αυτό καθίσταται σαφές μέσω των «Βατράχων» του, την πολιτικότερη κωμωδία του Αριστοφάνη και του αρχαίου θεάτρου. Ως πρώτιστο μέλημα του Αριστοφάνη αναδεικνύεται το συμφέρον της πόλης, που υπερτερεί του ατομικού συμφέροντος. Ο «Αριστοφανικός πολίτης» οφείλει να είναι ανδρείος στις πολεμικές μάχες, να συμπεριφέρεται με εντιμότητα στις συναλλαγές του, να γυμνάζεται, να διάγει «βίον λιτόν» και ν’ αντιλαμβάνεται ιεραρχικά τη θέση του, ώστε να πασχίζει να δίνει όλο του το είναι προς δόξαν της πόλης. 

«Οι άνθρωποι ούτε από το θάνατο δεν μπορούν να διδαχθούν. Πόσο μάλλον από τη ζωή τους»

«Μ’ αρέσει ο Ευρυπίδης, γιατί είναι παλιόμουτρο»

Η κωμωδία «Βάτραχοι» παίζεται το 405 π.Χ., ένα χρόνο πριν την ολοκληρωτική ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Αλλαγή σκηνικού επέρχεται στη συνέχεια, με το τέλος των πολιτικών οραμάτων και των ουτοπιών, σε μια διαχρονική αποτύπωση της ιστορικής πραγματικότητας, με αναπόφευκτους παραλληρισμούς με το σήμερα (και τις ενίοτε ανορθολογικές και αυτοκαταστροφικές επιλογές του εκλογικού σώματος). Η ηθική και πολιτική κρίση της πολιτείας, για τον Αριστοφάνη, είναι η αντανάκλαση της πνευματικής ένδειας, που οφείλεται στο έργο του Σωκράτη, των σοφιστών και του Ευριπίδη. 

Κεντρικό και ουσιαστικό ρόλο στο έργο, διαδραματίζει η σύγκρουση των δύο κόσμων, δύο διαφορετικών φιλοσοφιών, δύο στάσεων απέναντι στους πολίτες, όπως αυτοί εκφράζονται από τον Ευρυπίδη και τον Αισχύλο, στην αέναη σύγκρουσή τους. Στην πρώτη περίπτωση, ο ποιητής βιώνει το μεγαλείο και επιδιώκει να το μεταλαμπαδεύσει στους πολίτες για να το φτάσουν κι αυτοί. Στη δεύτερη περίπτωση, ο ποιητής αποδέχεται τους πολίτες, όπως αυτοί είναι και προσπαθεί να τους δώσει φωνή και να τους διδάξει, παράλληλα, τον τρόπο να εκφράσουν δημόσιο λόγο. Με το δεδομένο αυτό, ο Αισχύλος μετέρχεται στη μάχη των λόγων με τους γενναίους πολεμιστές του και ο Ευρυπίδης με τους αντίστοιχους πανούργους και αγοραίους.

Τόσο ο νεωτεριστής Ευριπίδης, πάντως, όσο και ο παραδοσιακός Αισχύλος, συμφωνούν ως προς τον παιδευτικό χαρακτήρα της τέχνης, σκοπός της οποίας είναι η ηθική και πολιτική διαπαιδαγώγηση του πολίτη. Η τελική επιλογή του Διονύσου (Σοφίας Φιλιππίδου), προκαθορισμένη μέσα στα δεδομένα πολιτικοκοινωνικά συμφραζόμενα, υποδηλώνει και την ιδεολογική τοποθέτηση του Αριστοφάνη: η τέχνη οφείλει να υπηρετεί τις παραδομένες, από τους προγόνους, αξίες. 

Ο Διόνυσος, απογοητευμένος από την πενία των δραμάτων που παρουσιάζονται στην Αθήνα, καθώς οι μεγάλοι τραγικοί έχουν πεθάνει, κατεβαίνει μασκαρεμένος στον Κάτω Κόσμο, προκειμένου να φέρει πίσω ένα μεγάλο ποιητή, ικανό να σώσει την Πόλη από την παρακμή. Γι’ αυτό το σκοπό, διοργανώνει έναν ποιητικό αγώνα ανάμεσα στον Αισχύλο και τον Ευριπίδη, ορίζοντας διαιτητή τον ίδιο τον Πλούτωνα, ώστε να τον καταστρέψει. Και καλύτερος για τον Αριστοφάνη, που σατιρίζει ανελέητα τα νεωτερικά ήθη, άρα και τον τότε εκπρόσωπό τους, Ευριπίδη, αναδεικνύεται ο Αισχύλος. Ο Αισχύλος θα είναι ο νικητής.

«Τι νομίζεις, έχουν περισσότερο μυαλό οι πεθαμένοι από τους ζωντανούς;»

«Ο ποιητής διδάσκει τους νέους, όπως ο παιδαγωγός τα μικρά παιδιά»

«Η Αθήνα είναι γεμάτη νέους ποιητές. Ή που θα κράζουν ή που θα κακαρίζουν»

Highlights: το τραγούδι των κύκνειων βατράχων, τα αυθόρμητα χειροκροτήματα στη διάρκεια της παράστασης, το φεγγάρι στη γη των Θεών, σε μια απόλυτα θεατρική νυχτερινή φαντασίωση, τα θαλασσοδάνεια, η ατάκα «Έχεις facebook;», του δούλου (Λάκη Λαζόπουλου), το σωματικό θέατρο, τα σφουγγάρια, η διαγωνιστική μάχη (αγώνας λόγων) Ευρυπίδη-Αισχύλου, το Ευρυπίδης… rap song, οι ατάκες επικαιρότητας, «Γεια σου Ψινάκη» & «Δώσε τρόμο», η συμμετοχή όλου του θιάσου στο χορό, η μετρημένη αθυροστομία του Αριστοφάνη, με δόσεις σεξουαλικής ελευθεριότητας, που απέχει από τη σημερινή χυδαιότητα, οι πολιτικοί προβληματισμοί του Αριστοφάνη, η σκηνή που ο Διόνυσος ζυγίζει στίχους των δυο τραγικών ποιητών για να δει ποιος διαθέτει μεγαλύτερο βάρος, η live μουσική επί σκηνής, το «μεταλλικό» corpse paint των ηθοποιών, το πειρατικό του Άδη στον Κάτω Κόσμο

«Ο κιμάς κόβεται παρουσία του πελάτη»

«Γιγάντιες ιδέες, γιγάντιες σκέψεις»

Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου 

• ο σκηνοθέτης, Κώστας Φιλίππογλου, στην πρώτη σκηνοθετική του απόπειρα στην αττική κωμωδία, διαχειρίζεται επιτυχώς το μεταφρασμένο, από τον Γιώργο Μπλάνα, κείμενο του Αριστοφάνη, πολυθεματικά, με ευρεία χρήση σκηνοθετικών ευρημάτων, τεχνικών και μέσων

• ο ίδιος προσεγγίζει το έργο με την αισθητική του λαϊκού σωματικού θεάτρου, επενδύοντας στη δυναμική των ηθοποιών, την οποία εξισορροπεί ισόποσα και αρμονικά, με το χορό να λειτουργεί αντισταθμιστικά, γιατί το ζήτημα της τέχνης είναι στην ουσία πολιτικό και όχι καλλιτεχνικό

«Βία στη βία της Σοφιστικής»

«Ότι θα ζύγιζα την ποίησή μου σαν κεφαλοτύρι, ούτε που το είχα φανταστεί»

«Θάνατος, ο μόνος Θεός χωρίς Ναό»

Ηθοποιοί:  Παίζουν με σειρά εμφάνισης: Λάκης Λαζόπουλος, Σοφία Φιλιππίδου, Δημήτρης Πιατάς & Αντώνης Καφετζόπουλος

Μαζί τους οι: Άννα Καλαϊτζίδου, Γιάννης Στεφόπουλος, Γιώργος Συμεωνίδης, Εριφύλη Στεφανίδου, Τάσος Δημητρόπουλος, Γιάννης Γιαννούλης, Δημήτρης Δρόσος, Ειρήνη Μπούνταλη, Φοίβος Συμεωνίδης, Χρήστος Κοντογεώργης & Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος

• ο Λάκης Λαζόπουλος, με μια συστολή, που αντανακλά στη «διαταραγμένη» (με ή/και χωρίς ολοκληρωτική ευθύνη του) σχέση του με το κοινό (για λόγους που δεν άπτονται της παρούσης), χαμηλώνει θεατρικές στροφές στο ξεκίνημα, προϊόντος του χρόνου όμως και με το ανάλογο feedback από τους θεατές, επέδειξε εμφανή δείγματα της αξεπέραστης κωμικής (και δη Αριστοφανικής) του φλέβας, καθιστώνας εαυτόν έναν γνήσιο λαϊκό εκφραστή και συνεχιστή του μέγιστου των κωμωδιογράφων. Ως δούλος Ξανθίας αλλά και ως μακρυμάλλης Ευρυπίδης, όντας άριστος γνώστης της κωμωδίας, ενσωμάτωσε όλα όσα έχει αφομοιώσει από τις δικές του επιρροές (θεατρικές και μη) και τους ρόλους… των Μήτσων, που έχει δημιουργήσει και υποδυθεί με επιτυχία στο παρελθόν

• η Σοφία Φιλιππίδου (Διόνυσος), ο Δημήτρης Πιατάς (Ηρακλής και θυρωρός) και ο Αντώνης Καφετζόπουλος (Αισχύλος), έχοντας σκηνική εμπειρία χρόνων, στάθηκαν με επάρκεια, αξιοπρέπεια και υποκριτική δεινότητα στη σκηνή, με τη γυναίκα… της παρέας, στο απόγειο της σουρεαλιστικής ερμηνείας, να κερδίζει τα extra credits, με τον κόντρα ρόλο της και την χαρακτηριστική φωνή της, ακόμα και στη… βατραχικήν!

• από το χορό που κινήθηκε σε υψηλά επίπεδα, στο σύνολό του, με εναλλαγές ρόλων και κοστουμιών επί σκηνής, ξεχώρισε η προεξάρχουσα Θεσσαλονικιά, Άννα Καλαϊτζίδου, με πολυετή χορευτικό background και αξιόλογες φωνητικές και υποκριτικές δεξιότητες 

Iδανικό Soundtrack:  

«Πετάς κι ονειρεύεσαι 

μα στο δρόμο αποκοιμιέσαι κρυφά 

πιόνι αφήνεσαι 

στον αέρα στη σκακιέρα δειλά 

Διψάς για νερό τριγυρνάς 

σαν το βρίσκεις στις πηγές του βουτάς

φόβων φλασκί κουβαλάς 

το γεμίζεις σαν το πίνεις μεθάς 

Για ιδές σαλεύουνε της γης οι οδοιπόροι 

σου στέλνουν μαντάτα μυστικά 

Φως ποθητό που των ματιών καίει την κόρη 

στου Άδη πως μοιάζει τα σκοτεινά»

«ΑΔΗΣ», Γιάννης Χαρούλης (στίχοι, μουσική: Βαγγέλης Καζαντζής), 2014

Moυσική, Κοστούμια, Σκηνικά, Φώτα: 

• από μία total black νησίδα, οικοδομείται σταδιακά και αποδομείται ένα εντυπωσιακό σκηνικό, με υπόγεια parts, σε μια σκηνική αποτύπωση αξιώσεων, αποθέωσης της ονειροφαντασίας και της πολυτελούς λιτότητας

• τα κοστούμια είχαν την αισθητική και την ποιότητα του συνόλου της παράστασης, σε μια κυριαρχία του μαύρου, ενώ η μουσική (και live επί σκηνής σε σημεία από το χορό) μαζί με τον υπαινικτικό φωτισμό, βοηθούντος και… του φεγγαριού, δημιούργησαν μυστηριακές στιγμές θεατρικής ολοκλήρωσης

«Το έκανε ενιαίο το εισιτήριο ο Θησέας»

«Μυούμαι στο χαμαλίκι»

«Αυτός, εκ των περιγραφών, πρέπει να είναι ο Χάρος»

«-Πού πιάνεις; -Aγύριστο»

More things to do: 

• Η προγραμματισμένη παράσταση είχε αναβληθεί, λόγω των έκτακτων γεγονότων στην Αττική, που συγκλόνισαν το πανελλήνιο και παρά το γεγογός ότι ανακοινώθηκε, αρχικά, ότι θα πραγματοποιηθεί την επόμενη ημέρα -με ευθύνη της εταιρείας παραγωγής-, τελικά έγινε μετά το πέρας του τριήμερου εθνικού πέθνους (αυτό, σε κάθε περίπτωση, λειτούργησε αρνητικά στο θυμικό των θεατών και ενδεχόμενα να κόστισε, σε επίπεδο προσέλευσης, που δεν πάντως ήταν ικανοποιητική, αν και μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στις «Θεσμοφοριάζουσες»)

Βonus tips: 

• Οι λεκτικοί τεχνοκριτικοί διαξιφισμοί του Ευρυπίδη και του Αισχύλου, στον αγώνα λόγων των Βατράχων, μαρτυρούν, με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο, τον παιδευτικό προσανατολισμό της τέχνης στην κλασική εποχή, κατεύθυνση εξόχως σημαντική για τη διαχρονικότητά των συμβολισμών της

• Ο άνθρωπος στις μεγάλες καταστροφές τείνει να εξιδανικεύει το παρελθόν

• Ο Αριστοφάνης, με τους «Βατράχους» του, με ευθύτητα ορίζει το σκοπό της τραγωδίας και της κωμωδίας. Μόνο όταν ο ποιητής συνδράμει με την τέχνη του, ώστε οι πολίτες να γίνονται καλύτεροι στις πόλεις τους, μόνο τότε είναι άξιος επαίνου και θαυμασμού

«Κατάλαβα ότι και στον Άδη εγώ θα πάω με τα πόδια»

«Αυτό δεν ήταν ταξίδι, ήταν Γενοκτονία»

«Τον έχεις ξεφτυλίσει τον Ηρακλή»

Credits:

• στην υπεύθυνη επικοινωνίας της παράστασης πανελλαδικά, Νταίζη Λεμπέση, για την άμεση ανταπόκριση και την επικοινωνία