ΟΙ 12 ΕΝΟΡΚΟΙ
ΘΕΑΤΡΟ ΑΝΕΣΙΣ
Οκτώβριος 2021
Του συντάκτη Θάνου Μπινιάρη
Είναι πιο δύσκολο να δημιουργήσει κανείς ένα αριστούργημα έχοντας δύο ανθρώπους σε ένα δωμάτιο σε διάλογο παρά χρησιμοποιώντας πανάκριβα χολυγουντιανά effects. Η παραπάνω πρόταση μοιάζει ταυτόχρονα ρηξικέλευθη και αχρείαστη, αποτελεί, ωστόσο, μία άρρητη κοινή παραδοχή, καθώς και μία από τις κύριες αιτίες που τα πλήθη εξακολουθούν να επιστρέφουν στο θέατρο.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο γράφων τρέφει τόσο μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό για την ταινία των 12 ενόρκων. Το ότι η διασκευή της παράστασης στο θέατρο Άνεσις ήταν τόσο καλή που μου επέτρεψε όχι μόνο να την απολαύσω, αλλά και να αναστοχαστώ ξανά με αφορμή αυτή, είναι κάτι που όχι μόνο χαροποίησε εμένα προσωπικά, αλλά με προτρέπει ανεπιφύλαχτα να παροτρύνω οποιονδήποτε έχει τη δυνατότητα να την εντάξει στο πρόγραμμά του.
Η βασική υπόθεση έχει ως εξής: 12 άντρες έχουν επιλεχθεί ως ένορκοι από το αμερικάνικο σύστημα απονομής δικαιοσύνης και καλούνται να αποφασίσουν για την τύχη ενός 16χρονου, που κατηγορείται για τον φόνο του πατέρα του. Αν οι ένορκοι αποφασίσουν υπέρ της ενοχής του, τον περιμένει η ηλεκτρική καρέκλα, ως τιμωρία προβλεπόμενη για το συγκεκριμένο έγκλημα. Οι ένορκοι εισέρχονται στο δωμάτιο και δεν μπορούν να αποχωρήσουν παρά μόνο τη στιγμή που καταλήξουν ομόφωνα σε μία απόφαση.
Η διασκευή των 12 ενόρκων στο θέατρο Άνεσις δείχνει σεβασμό στο αρχικό υλικό, ενώ οι όποιες μικροαλλαγές, σε σχέση με το υλικό αυτό, επιτρέπουν στο κοινό να έρθει σε επαφή με διαχρονικά προβλήματα του τότε και του τώρα. Η παράσταση μετατρέπεται με αυτόν τον τρόπο αφενός σε μία κριτική τόσο της αμερικανικής κοινωνίας όσο και της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας και αφετέρου σε μία υπενθύμιση των βασικών αρχών του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου κόσμου (ή στο ελάχιστο των βασικών αρχών που πασχίζουμε κι έχουμε χρέος να πασχίζουμε να προσεγγίσουμε) αυτών του διαφωτισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι πολύ λίγες παραφωνίες (κατά τη θέση πάντα του γράφοντος) υπήρξαν αποτέλεσμα των μικροαλλαγών της συγκεκριμένης διασκευής σε σχέση με το αρχικό υλικό.
Highlights:
1. Η στιγμή που, πλέον, αποφασίζουν οι υπόλοιποι ένορκοι να γυρίσουν την πλάτη στον ένορκο 10, οπότε γίνεται, πλέον, κατανοητό ότι τον έχει καταπιεί χωρίς επιστροφή το τέρας της προκατάληψης.
2. Η τελική αναμέτρηση του ενόρκου 3 με τον εαυτό του, όταν και o τελευταίος αλλάζει την ψήφο του σε αθώος. Ο ένορκος 3 έχει ποτιστεί και γαλουχηθεί μέσα από ένα μείγμα διαφορετικών προκαταλήψεων, που ο ίδιος έχει αφήσει ασυναίσθητα να επηρεάζουν τη συμπεριφορά του και γι' αυτό αποτελεί την κύρια κριτική του έργου στην προκατάληψη. Αν αφήσεις την προκατάληψη να σε διαμορφώσει, θα έρθει, πιθανόν, η ώρα που θα χρειαστεί να έρθεις αντιμέτωπος με τον εαυτό σου, διαπιστώνοντας ότι πριν το καταλάβεις κατέληξες να αντιφάσκεις με το ίδιο σου το είναι.
ΥΓ: Στο τέλος της παράστασης, ο κύριος Εσκενάζυ αφιέρωσε την ερμηνεία του σε ένα καλλιτεχνικό του παιδί που έφυγε από τη ζωή κι άφησε πίσω της δύο παιδιά. Το λιγότερο που μπορώ να κάνω ως άνθρωπος είναι να πω συλλυπητήρια σε όσους είχαν την ευτυχία να τους αγγίξει το πρόσωπο αυτό και να τιμήσω αυτό και τους ανθρώπους που άφησε με πέντε ασήμαντες γραμμές.
Ο Παρφές, ένα σύγχρονο παραμύθι για τον σχολικό εκφοβισμό!
Σκηνοθεσία:
Η νομική φύση του έργου απαιτεί μία αυστηρή δωρικότητα και λακωνικότητα, ένα είδος αφήγησης χωρίς λογοτεχνικές παρεκτροπές. Το ότι το έργο, μάλιστα, πραγματεύεται εκτός των άλλων και βασικές αξίες του υφιστάμενου κοινωνικού συμβολαίου, παραπέμπει, κατά συνέπεια, σε μία ανάγκη για τον αυστηρό λόγο του Λοκ παρά τον άκρως λογοτεχνικό λόγο του Ρουσώ.
Η σκηνοθεσία της παράστασης είναι απολύτως συνεπής με την παραπάνω ανάγκη και ο σκηνοθέτης το πετυχαίνει αυτό με διαφορετικούς τρόπους: με τη λεπτομερή απόδοση του δωματίου των ενόρκων, με τα κοστούμια των ενόρκων σε αρμονία με το προσωπικό τους υπόβαθρο και την προκειμένη περίσταση, με τις διαρκείς κινήσεις των ενόρκων στον χώρο σε σχέση και ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, με καθαρό φωτισμό και χρώματα σκηνικών. Η ροή της παράστασης είναι ομαλή και συνεχής, δεν έχει χώρο ούτε για βιασύνες και προχειρότητες αλλά ούτε και για ανούσιες καθυστερήσεις.
Ηθοποιοί:
Όλοι οι ηθοποιοί υπήρξαν εξαιρετικοί και επί του θέματος, ενώ παράλληλα προσέθεσαν δικά τους στοιχεία πετυχαίνοντας να αναδείξουν το, εκ των πραγμάτων, ευφυέστατο υλικό που είχαν στη διάθεσή τους.
Ενδεικτικά να αναφερθούμε στους εξείς:
Αλμπέρτο Εσκενάζυ (ένορκος 3)
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ο πιο περίπλοκος χαρακτήρας του έργου. Ο ίδιος ανέδειξε σε απόλυτη ισορροπία τα ηγετικά χαρακτηριστικά και το πάθος του ενόρκου 3, καθώς και το συναισθηματικό του υπόβαθρο και ταξίδι, ενώ η δική του εκδοχή ήταν εμφανώς πιο χαρισματική σε σχέση με την αντίστοιχη της ταινίας.
Μάνος Ζαχαράκος (ένορκος 8)
Ο ένορκος 8 αισθάνεται λες και ο κατηγορούμενος πηγαίνει σαν αμνός στο σφαγείο, έχοντας λάβει τυπικά και μόνο την υπεράσπιση που δικαιούται. Κατ’ επέκταση, λοιπόν, αισθάνεται ότι η δίκη που δεν έγινε στην αίθουσα του δικαστηρίου, είναι ανάγκη να γίνει στο δωμάτιο των ενόρκων, διαφορετικά ο ίδιος δε θα ανταποκριθεί πραγματικά στην ευθύνη που του ανατέθηκε. Ο κύριος Ζαχαράκος ανταποκρίνεται με το παραπάνω στην αποτύπωση όλων των παραπάνω και η έντονα συναισθηματική του ερμηνεία μεταδίδει στο ακροατήριο τη σοβαρότητα της απόφασης που οι ένορκοι καλούνται να πάρουν.
Παντελής Παπαδόπουλος (ένορκος 9)
Ο ένορκος 9 εκπροσωπεί, εν ολίγοις, τη σοφία της προηγούμενης γενιάς και τον σεβασμό που όλοι μας της οφείλουμε. Ο κύριος Παπαδόπουλος εκπέμπει τα στοιχεία αυτά και με το παραπάνω και επιτυγχάνει να κάνει τον ρόλο δικό του, λες και δημιουργήθηκε εξαρχής με σκοπό να τον ερμηνεύσει ο ίδιος.
Κώστας Καζανάς (ένορκος 10)
Ο ένορκος 10 είναι ένας άνθρωπος ολότελα αλλοτριωμένος από την αρρώστια της προκατάληψης, έντονα και φανερά ρατσιστής, με στοιχεία που σε αυτή την εκδοχή προσιδιάζουν σε έναν ακροδεξιό της εποχής μας. Ο κύριος Καζανάς εξυπηρετεί όλες τις παραπάνω αποστολές επακριβώς και απολύτως, άψογα και σε αρμονία μεταξύ τους.
Μουσική:
Γενικότερα οι ακουστικές επιλογές είναι λίγες αλλά επί του θέματος, σε συνάφεια με τον δωρικό χαρακτήρα ενός δικαστικού περιβάλλοντος. Το σφυρί της δικαστού και το εναρκτήριο κουδούνισμα της παράστασης, δίνουν έναν τόνο λακωνικής σοβαρότητας και συντονίζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το ακροατήριο με τη συναισθηματική συχνότητα του έργου.
Θα μπορούσαμε να ζήσουμε, ωστόσο και χωρίς κάποια μουσική επένδυση την ώρα που ψηφίζουν οι ένορκοι. Πρόκειται για μία λεπτομέρεια μικρή και πιθανόν ασήμαντη, που προδίδει, όμως, μια αμηχανία από μέρους της σκηνοθεσίας για το αισθητικό αποτέλεσμα στα λίγα δευτερόλεπτα σιγής των ενόρκων κατά τη διάρκεια των ψηφοφοριών.
Κουστούμια:
Από τα καλύτερα, ειλικρινά, κομμάτια της παράστασης. Στα κουστούμια αποτυπώνονταν ο χαρακτήρας και το υπόβαθρο του κάθε ενόρκου, το δωρικό νομικίστικο ύφος του έργου και η προσπάθεια του κάθε ενόρκου να ντυθεί κατάλληλα για την περίσταση. Επιτρέπουν, επίσης, στο ακροατήριο να αντιληφθεί την αλλαγή και το γενικότερο συναισθηματικό φόρτο των ενόρκων κατά τη διάρκεια του έργου.
Σκηνικά, Φώτα:
Δωρικά, λακωνικά, σε συνάφεια με το νομικίστικο περιβάλλον και ύφος του έργου. Τα χρώματα των σκηνικών, σε συνδυασμό με το φωτισμό της παράστασης, προσδίδουν μία εικόνα κλασσικής διαχρονικότητας, αναδεικνύοντας τον διαχρονικό χαρακτήρα των θεμάτων που επεξεργάζεται η παράσταση.
More things to do:
Ο ένορκος 10, σε αυτή την εκδοχή, είναι ένας πιο φωνακλάς, αμετανόητος ρατσιστής και βίαιος άνθρωπος και στα μάτια μου έμοιαζε με έναν ρατσιστή με ακροδεξιές καταβολές της εποχής μας, ο οποίος δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει τις απόψεις του και ο οποίος δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την ευθύνη που φέρει ως ένορκος σε δίκη.
Κατανοώ ότι ο ένορκος 10 είναι ο τέλειος χαρακτήρας στο έργο αυτό για να κάνει κανείς κριτική στο σήμερα. Είναι φανερό ότι η παράσταση επιλέγει συνειδητά να τον παρουσιάσει με αυτόν τον τρόπο, εμφανίζοντάς τον, όμως, έτσι υπάρχει ο κίνδυνος να καταντήσει καρικατούρα και την καρικατούρα την αντιλαμβάνεται ως τέτοια ακόμα κι αυτός που της μοιάζει και την παρακολουθεί ανάμεσα στο ακροατήριο. Ο ρατσιστής του ακροατηρίου είναι πολύ πιθανό να μην αηδιάσει από την καρικατούρα, αλλά απεναντίας από την παράσταση που παρουσίασε εσκεμμένα την καρικατούρα ως τέτοια και κατά συνέπεια να απορρίψει οτιδήποτε άλλο η παράσταση είχε να του προσφέρει. Με άλλα λόγια, το χάσμα από τους ανθρώπους με παρόμοιες αντιλήψεις δε γιατρεύεται, απεναντίας κινδυνεύει να γιγαντωθεί.
ΠΡΟΣΕΧΩΣ!
Αποκλειστική συνέντευξη στο δημοσιογράφο Νίκο Κολίτση!
Η προσθήκη μίας πρότασης στο στόμα του ενόρκου 4, λίγο πριν ο 3 αλλάξει την ψήφο του σε αθώος: “(παραφράζοντας) δεν είναι ο γιός σου, δε χρειάζεται να τον τιμωρήσεις για αυτό που σου έκανε ο γιός σου”. Η πρόταση αυτή δε χρειαζόταν, ήταν λες και άθελά της η παράσταση αισθάνθηκε την ανάγκη να μας εξηγήσει πράγματα που καταλαβαίνουμε μόνοι μας. Πολλές φορές έχουν μεγάλη σημασία αυτά που δε λέγονται, ειδικότερα όταν το υπόλοιπο διαθέσιμο υλικό κάνει αξιολογότατη δουλειά στο να τα υποστηρίξει. Το ακροατήριο έχει αντίληψη, κάποια πράγματα δε χρειάζονται εξήγηση, και όταν επιλέγεται αχρείαστα μια τέτοια να δοθεί ως μασημένη τροφή εκτίθεται κάτι από τη διακριτικότητα και κομψότητα, κάτι από την αίσθηση μέτρου του αρχικού υλικού.
Bonus Tips:
Το αρχικό κείμενο, όπως και αυτό της διασκευής, ασχολείται με πολλά αλληλοκαλυπτόμενα θέματα, στα οποία παράλληλα ασκεί και κριτική. Κεντρικό μεταξύ αυτών των θεμάτων είναι αυτό της δημοκρατίας, η οποία προϋποθέτει και προϋποτίθεται από τρία βασικά ζεύγη:
1. Προσωπική ευθύνη – Αιτιολογημένη Αμφιβολία
2. Παιδεία – Προκατάληψη
3. Ανθρωπολογία του όχλου – Βία στο λόγο
Τα παραπάνω ζεύγη έχουν σχέση αιτιακή ανάμεσά τους, ενώ η σχέση τους με τη δημοκρατία, όπως αποτυπώνεται στην ταινία αλλά και στην παράσταση, προσφέρει μια γόνιμη κριτική ματιά στο εν ενεργεία κοινωνικό συμβόλαιο, και πιο συγκεκριμένα στις αξίες και στις ενδεχόμενες ατέλειες του συμβολαίου αυτού.
Επιπροσθέτως, ο γράφων προτρέπει να αφήσετε το υποσυνείδητό σας να παίξει με τους αριθμούς και τις θέσεις των ενόρκων και τι ενδεχομένως μπορεί να ανακαλύψετε πως αντιπροσωπεύουν. Ενδεικτικά, οι αριθμοί των ενόρκων των βασικών αντίθετων θέσεων αθώος-ένοχος είναι πολλαπλάσια μεταξύ τους, το 8 με το 4 και το 3 με το 9, ενώ οι φυσικές θέσεις των ενόρκων αυτών είναι ελαφρά αντίθετες η μία προς την άλλη.
Credits: Θερμές ευχαριστίες στην υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων της παράστασης, Άντζυ Νομικού!
Συντελεστές
Κείμενο: Reginald Rose
Μετάφραση/Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη
Δραματουργική επεξεργασία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη & Νότης Παρασκευόπουλος
Σκηνικά: David Negrin
Κοστούμια: Κική Μήλιου
Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Περού
Κίνηση: Χριστίνα Φωτεινάκη
Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Φωτισμοί: Μανώλης Μπράτσης
Βοηθοί σκηνοθέτη: Μαγδαληνή Παλιούρα, Κατερίνα Κωνσταντέλλου
Βοηθός ενδυματολόγου: Δανάη Ανεζάκη
Φωτογραφίες/Γραφιστική επιμέλεια/Τρέιλερ: GRID FOX
Επικοινωνία: Άντζυ Νομικού
Οι 12 ένορκοι (αλφαβητικά)
Νίκος Βατικιώτης, Δημήτρης Δεγαΐτης, Αλμπέρτο Εσκενάζυ, Μάνος Ζαχαράκος, Κώστας Καζανάς, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Μιχάλης Μαρκάτης, Κωνσταντίνος Μπάζας, Παντελής Παπαδόπουλος, Τάσος Παπαδόπουλος, Ορέστης Τρίκας, Βασίλης Φακανάς
Στον ρόλο του φύλακα o Αλέξης Σταυριανός
Τη φωνή της χαρίζει η Νένα Μεντή
Θέατρο Άνεσις,
τηλ. 2107718943
Λεωφόρος Κηφισίας 14, Αθήνα, 11526
Χάρτης: theatre_googlemaps
www.theatroanesis.gr
https://www.facebook.com/anesistheatre
Ημέρες & ώρες παραστάσεων
Τετάρτη & Σάββατο: 19.15
Παρασκευή: 21.30
Κυριακή: 18.30
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου